1. maí 1923: Fyrsta kröfugangan á Íslandi. 4. hluti.

 

 Fyrri þrír hlutarnir eru hér að neðan:

Það var til marks um eldmóð manna, að kvöldið eftir hélt Jafnaðar­manna­félag Reykjavíkur fund í ungmenna­félags­hús­inu við Lauf­ás­veg, og ræddi Ólafur Frið­riks­son þá um efnið: „Hvernig á að framkvæma alræði alþýð­unnar á Íslandi.”[1]  En Morgunblaðið vildi hvorki sitja undir alræði öreiga né bylt­ingu, og hafði heldur ekki áhuga á kröfugöngum:

  

Verkalýðsfjelögin hér höfðu efnt til kröfugöngu í gær 1. maí og fóru hana. En furðulega þótti mönnum hún fáliðuð, svo mikið sem á hafði gengið í Alþýðublaðinu um hana daginn áður. Voru það á að giska 40 til 50 fullorðnir menn, og konur, en hitt smábörn, sem lofað hafði verið með til skemmtunar og uppfyllingar. Rauðir fánar blöktu yfir þessum fámenna flokki og allmörg spjöld voru borin með í honum með ýmsum upphróp­un­um. Er það til sóma verkamönnum, að þeir létu ekki þvæla sér út í þennan leikaraskap.[2]

 

 

Morgunblaðið leiðrétti sig síðan og sagði, að líkast til hefði blaðið van­áætl­að fjölda göngumanna. Einn þeirra hefði haldið því fram við blaðið, að um 2.000 manns hafi gengið, en Alþýðublaðið nefni 500, og telji þá með hverja sál, jafnvel þá, sem búi í litlum líkama, en börnin „hafi verið fjölmennust í göngunni.” Blað­ið rakti síðan, í stuttu máli, sögu kröfu­gangna verkamanna 1. maí og taldi, að þær eigi betur við í stórborg­um.[3] Steinn Emilsson, ritstjóri Stefnunnar, sagði hins vegar, að „íslenzki fáninn í brjóstfylkingu er gæfudrýgri en hinn blóðrauði spill­inga­fáni kommúnista og lögbrjóta.” Stað­reyndin væri sú, að „skrílnum und­an­teknum, er ekki einn einasti maður í landinu er afneitar íslenzka fánan­um.”[4] Fulltrúar þess „skríls”, sem hyllti bæði rauða fána og bláa, létu þó í sér heyra um atburði verkalýðsdagsins:

  

Fyrsti maí er dagur verkamanna um allan hinn mentaða heim. Á þessum degi fyrir 35 árum, sama ár og hið svonefnda 2. Internat­ion­ale var stofn­að, gengu verkamenn fyrsta sinn kröfugöngu fyrir lög­gilding átta stunda vinnutíma. Síðan hafa þeir haldið uppteknum hætti og 1. maí er nú löngu orðinn sjálfsagður og ákveðinn frídagur hinna vinnandi þræla auðvalds­ins. Í flestum löndum hafa verkamenn fengið þessari kröfu sinni fram­gengt, en þó ekki alstaðar. Þar sem kröfunni hefir verið fullnægt, halda verkamenn daginn hátíðlegan í minningu þess, og krefjast þess jafn­framt, að þessi sigur þeirra verði ekki aftur af þeim tekinn. Og reynslan hefur sýnt, að þessi síðasta krafa var heldur ekki ástæðulaus.

 

Það versta væri, hélt Rauði fáninn fram, að sósíaldemókratar hefðu „svikið st­efnuskrá sína hina fornu og verkalýðinn í heild sinni, að þeir eru orðnir leiguþý auð­valds­ins og hægri hönd þess í baráttunni gegn verkalýðnum.” Komm­únistum einum væri treystandi til þess, að halda dag þennan hátíð­legan og það, sem hann hafi staðið fyrir og muni gera á komandi tíðum, ekki síst á Íslandi.[5] Stað­reynd­in væri sú, að hægri-jafn­aðarstefnan „er þess ekki megnug, að leysa verkalýðinn úr fjötrunum.”[6] Eina leiðin til þess, væri að hefja skilyrðislausa stéttabaráttu; bar­áttu við auðvaldið. 

[1] „Jafnaðarmannafélagið”, Abl. 2. maí 1923.

[2] „Dagbók — Verkalýðsfjelögin”, Mbl. 2. maí 1923.

[3] „Kröfugangan”, Mbl. 3. maí 1923.

[4] „Fyrsti maí” og „Alþýðublaðið”, Stefnan II (bls. 13).

[5] „1. maí”, Rauði fáninn (maí 1924), 1-2.

[6] „Bylting”, Rauði fáninn (maí 1924), 3.