Nú er tími tilkominn að tengja

Amm, koma svo rauðu. Áfram Arsenal.

Chelsea ósigrað í deildinni á Stamford Bridge í 78 leikjum

Færeyingar lýsa yfir sjálfstæði

Og ætla að taka upp nafnið Þingeyjarsýsla yfir hið nýja ríki sitt.

Fundað vegna nafnadeilu

Búinn að fá nóg af þessum vetri

Ég held að maður ætti að fara að taka upp góð ráð fyrrv. forsætisráðherra: Loka búllunni og fara bara til Kanarí.

Þetta veður er orðið þreytt.is, og jafnvel bara disgusting.com

Bíddu, átti ekki Global Warming að redda hjá okkur veðrinu? Greinilegt að við mengum ekki nógu mikið. Fleiri álver takk í Karabíahafið ...

Vegi lokað um Hvalsnes vegna mikils sandfoks

Kínalöggan skýtur í sjálfsvörn

Já, svona eins og þegar skotið var á munkana?

Kínversk lögregla hóf skothríð gegn mótmælendum

Af spjöldum sögunnar: Grikkland hið forna III

Sparta

Kjarni búsetu Dóra var á Pelopsskaga, einkum í héraðinu Lakóníte, þar sem fjögur þorp sameinuðust í borgríkið Spörtu.

Veldi Spartverja jókst fljótlega á kostnað annarra borgríkja Dóra, svo upp úr 1000 f. Kr. var almennt farið að tala um Dóra sem Spartverja.

 

Spartverjar ólu börn sín upp í hermennsku frá unga aldri, enda bjuggu þeir í óvinveittu umhverfi. Sjö ára drengir voru teknir frá foreldrum sínum og aldir upp í sérstökum þjálfunarbúðum. Frá fjórtán til tuttugu ára aldri fengu þeir stífa herþjálfun og bjuggu síðan næsta áratuginn í hermannabúðum. Um þrítugt lauk herskyldu þeirra, þó þeir væru enn í einskonar varaliði, og fóru „á eftirlaun”. Frá þeim tíma var þeirra heimili, eða annað heimili, á sérstökum dvalarheimilum, sem tengd voru skemmtunum og ríkisreknum veitingasölum (syssitia).

 

Spartverjar héldu lengst allra Grikkja í hið forna höfðingjaveldi, þar sem tveir foringjar stjórnuðu, einn af hvorri genos borgarinnar. Einnig voru fimm efórar kosnir á borgarafundum, einkum til þess að hafa eftirlit með stjórnun og framkvæmdum á vegum ríkisins. Fundirnir kusu einnig 28 manna öldungaráð, sem var í raun ríkisstjórn Spörtu. Efnahagur Spartverja fólst einkum í því, að skattleggja bændalýðinn í nágrenninu, svokallaða helóta, sem ræktuðu ríkisjarðir og greiddu allt að helmingi uppskeru sinnar í skatt. Sérstakar öryggissveitir, svokallaðir krypteia, höfðu eftirlit með skattlýðnum á laun og minntu jafnvel á sig með ofbeldi. Einnig skattlögðu Spartverjar aðra Dóra á nærliggjandi svæðum, svokallaða períóíka, en þeir bjuggu í um það bil 100 borgríkjum á áhrifasvæði þeirra.

 

Spartverjar höfðu að jafnaði aðeins yfir að ráða um það bil 25.000 vígfærum mönnum, en þegar mikið lá við, vopnvæddu þeir skattþegna sína og skipuðu þeim að berjast, eða leigðu sér málaliða. Sjálfir eyddu Spartverjar tíma sínum aðallega í herþjálfun, íþróttir og skemmtanir.  


Í Spörtu nutu þó konur meiri virðingar en víðast hvar annars staðar á Grikklandi, enda  réðu þeir heimilum, unnu á ökrum og fæddi hina dýrmætu syni, sem ætíð voru velkomnir vegna fámennis spartversku yfirstéttarinnar.

Spartverjar voru stöðuglega í stríði, annaðhvort í skærum á nágranna sína eða við óvinaríki á Pelópsskaganum. Þótt Sparta væri staðsett sunnarlega á skaganum, lá vald þeirra einkum í byggðum Dóra nyrst í landinu, allt til útjaðra Aþenu á Attíku. Sunnlendingar neituðu lengi vel að beygja sig fyrir veldi Spartverja, einkum Messeníar.


Árin 740 til 720 stóð yfir fyrsta lota Messeníustríðanna, þar sem Spartverjar fóru að lokum með sigur af hólmi. Stærstur hluti skagans var nú á valdi Spörtu, að undanskildu borgríkinu Argos, síðasta vígi Jóna á Pelopsskaga. Á fyrri hluta 7. aldar jók Phoeidon, konungur í Argos, við landsvæði sitt í norðaustri og styrkti innviði ríkisins. Hann kom á nýjum mælieiningum, þar á meðal drökmu og fetum. Bandalag Argos-manna og annarra Jóna reis upp árin 660 til 640 og hélt Spörtu í skefjum, uns dóríska Pelopsskagabandalagið var myndað um 550.

 

Spartverjar lögðu afar lítið til grískrar menningar, en þess meira til þróunar hermennsku, en hernaðarveldi Spartverja grundvallaðist á velvopnuðu fótgönguliði, sem var að hluta til brynjuklætt. Kúgun var arfleifð Spörtu, en háborg frelsis- og lýðræðishugsjóna var hins vegar í Aþenu. 

 

100 sérfræðingar frá Kína

Spurning hvort ekki ætti að samnýta þetta fólk; fá menn sem bæði kunna að setja upp glervirki og berja á mótmælendum. Ekki veitir af ef Shaving Iceland fer af stað í sumar með mótmæli og skemmdarverk gegn Helguvíkurdæminu.

Sækja um leyfi fyrir 100 sérfræðinga frá Kína

Varað við Sigga

Já, Siggi stormur er á ferðalagi víða um land. Nauðsynlegt að vara eindregið við honum.

Stormviðvörun víða um land

Starfslokasamningar

Ég viðurkenni alveg að fatta ekki starfslokasamninga. Af hverju þarf að láta bankamenn, sér í lagi þá sem eru á svimandi háum launum, fá starfslokasamning, einkum þegar þeir vilja sjálfir hætta?

Þetta er tómt rugl. Menn eiga bara að hafa sinn uppsagnarfrest og málið dautt.

Bankamönnum sagt upp

Má maðurinn ekki ferðast?

Furðuleg frekja er þetta!?

Kína lýsir óánægju með för Dalai Lama til Bretlands

Af spjöldum sögunnar: Grikkland hið forna II

Mýkenska tímabilið

Um svipað leyti og veldi Krítverja hnignar, verður Mýkena umfangsmikil í viðskiptum og pólítísku lífi grísku borgríkjanna. Blómaskeið Mýkenu, og nágrannaborgarinnar Týryns, hefst fyrir alvöru eftir hrun Knossos um 1400, þegar landflótta Krítverjar settust þar að. Taka þá Mýkenumenn við þeim verslunarsiglingum, sem Krítverjar höfðu áður haldið úti um Miðjarðarhafið, allt frá Spáni til Egyptalands og efldust á hinum pólítíska vettvangi í krafti auðsins.


Þjóðernislega voru Mýkenumenn jafn ólíkir Krítverjum og Babýloníumenn voru Súmerum, en menningu þeirra fengu þeir að láni, rétt eins og verslunarleiðir, siglingartækni og flest annað það, sem hélt nafni Mýkenu á lofti. Sú menning, sem Mýkenumenn fengu að láni frá Krítverjum og blönduðu eigin siðum, breiddist síðan víða um Grikkland og varð undirstaða þeirra menningar, sem samfélög flestra borgríkja byggðust á. Veldi Mýkenu leið þó undir lok skömmu eftir 1200 f. Kr., ekki síst vegna innrása óvinaþjóða úr norðri.


Með falli Mýkenu lýkur eiröld Grikkja og járnöld tekur við.Á tólftu öld f. Kr. ruddist erlendur þjóðflokkur inn í Grikkland. Þetta voru hinir svokölluðu Dórar, hávaxnir og sterklegir, afburða hermenn og vægðarlausir eftir því. Þeir voru afsprengi Hallstatt-menningarinnar frá Mið-Evrópu, en höfðu áður ráðið ríkjum á Adríahafsströnd Balkanskaga, gróflega þar sem nú er Albanía.


Kraftur Dóra fólst ekki síst í notkun járnvopna, sem höfðu mikla yfirburði yfir eirvopn og verjur Grikkja. Þeir brenndu bæði Mýkenu og Tíryns til grunna og lögðu í rústir mörg helstu menningarsetur landsins. Allsstaðar skildu Dórar eftir sig ógn og skelfingu, eyðingu og blóð fallinna manna. Bændur flúðu jarðir sínar og leituðu til grísku eyjanna eða til Litlu-Asíu, verslun hnignaði og menning sneri aftur á frumstætt stig, eins og hún verið hafði fyrir daga Krítverja. Hinar myrku aldir, sem hófust í Grikklandi við innrás Dóra, voru því ekki sjálfskaparvíti íbúanna, heldur afleiðing ófriðarins.


Um miðja 11. öld voru Dórar orðnir allsráðandi víðast hvar um Grikkland, með beinum yfirráðum eða bandalögum.   Stór hluti hinna fyrri íbúa Grikklands, svokallaðir Jónar, settist að á grísku eyjunum og í Litlu-Asíu, en Mýkenumenn höfðu nokkru áður náð þar fótfestu, einkum í borginni Míletus, sem var ein auðugasta borg fornaldar. Sökum nýlendumyndunar Jóna, breiddist grísk menning út um nær allan hinn þekkta heim. Frá innrás Dóra og fram til persnesku stríðanna á fimmtu öld f. Kr. voru grísku ríkin í Litlu-Asíu í fararbroddi borgríkjanna á sviðum stjórnmála, viðskipta og menningar.  



Um 800 f. Kr. var konungsríkið Frýgía stofnað, með höfuðborg í Gordíon. Mídas var þekktastur konunga Frýgíu og er hans víða minnst í sögum Grikkja fyrir stórkostlega fjársjóði og mikið ríkidæmi. Veldi Frýgíumanna stóð þó ekki lengi, því 709 gerðust þeir skattskyldir Assýringum og nokkrum áratugum síðar réðust Kimmerar, sem síðar kölluðust Keltar, á Gordíon og lögðu borgina í rústir.


Nýtt borgríki, Lýdía, komst þá til áhrifa í Litlu-Asíu, en höfuðborg þess var Sardes. Lýdía var verslunarstórveldi, sem auðgaðist mjög af verslun og skattheimtu. Á stjórnartíð Krösusar konungs (560–545) lutu honum öll grísku borgríkin í Litlu-Asíu, að Míletus undanskilinni. Hafnarborgin Efesus varð önnur mikilvægasta hafnarborgin við austanvert Miðjarðarhaf og reis þar Artemisarhofið mikla, eitt af sjö undrum veraldar.

Mikilvægi Lýdíumanna er meira en margra grunar, því í einhverri borg þeirra, sennilega Sardes eða Efesus, hófu kaupmenn að slá mynt, fyrstir allra. Frá þeim barst þessi hefð síðan um allan hinn þekkta heim. Í grísku borgríkjunum í Jóníu þreifst hin veraldlega menning betur en annars staðar á hinu gríska menningarsvæði. Jónískir spekingar, bæði af grískum og fönískum uppruna, urðu síðar brautryðjendur í heimspeki og vísindum Grikkja. 

Borgríkin og þegnar þeirra  

Grísku borgríkin (pólís) mynduðust eins og flestar aðrir borgir hið forna. Kjarni borgarinnar var einskonar kastali, sem yfirleitt var staðsettur á hæð (acropólis) eða á stöðum, þar sem auðvelt var að verja gegn ásókn óvina.


Upphaflega voru þessi virki, og nærliggjandi landbúnaðarhérað, miðstöð ákveðinnar ættar (genos), en síðar söfnuðust genos saman í bræðralög, fratria, þar sem fleiri en ein ætt hafði sömu siði, menningu og trúarbrögð. Stjórnandi borgríkisins var konungurinn, hinn voldugasti meðal höfðingja þess, fremstur meðal jafningja. Hann var kosinn af borgarþinginu (ecclesia) og fór með framkvæmdarvald, dómsvald og löggjafarvald í umboði þess, var foringi í stríði og ábyrgur fyrir vopnabúri hersins.


Hann gat þó ekki skattlagt þegnanna, svo sem til að halda uppi hirð, heldur byggðist innkoma hans á tollum eða herfangi, eða tekjum af eigin starfsemi eða jarðeignum. Borgaraþingið fjallaði einnig um lagasetningar, framkvæmdir á vegum hins opinbera og ræddi ófriðarhorfur. Á þingum þessum þróaðist ræðulist Grikkja, þar sem sérstakir ræðusnillingar voru fengnir til að snúa almenningi til fylgis eða andstöðu við stefnu yfirvalda.  


Þegar Grikkir flúðu heimaland sitt undan ásókn Dóra, fluttu þeir siði sína með sér og varð grísk menning fljótlega ráðandi víðast hvar um Miðjarðarhafið. Grikkir lærðu einnig margt af framandi þjóðum, sem þeir lifðu yfirleitt í sátt við, ekki síst margskonar nýjungar, sem þar höfðu komið fram. Þannig lærðu grískir kaupmenn myntsláttu af Lýdíumönnum, stafróf af Föníkumönnum og svo framvegis. Einnig lærðu þeir notkun nytjaskepna og jurta. Menning hinna innfæddu blandaðist einnig við hellenska menningu, þar eð Grikkir voru ekki aðeins tilbúnir að virða trúarbrögð annarra þjóða, heldur tóku oftsinnis upp einhverja þætti þeirra, ásamt siðum og venjum, sem þeim þóttu skynsamlegar.

Um 700 f. Kr. hófu spakir menn, í mörgum af hinum 600 borgríkjum Grikklands, að skrásetja hin munnlegu lög, sem gengið höfðu mann fram af manni í grísku borgríkjunum. Það var reyndar gert í óþökk höfðingjanna, sem þannig misstu töluvert af völdum sínum. Með þessum hætti hlaut alþýða manna betri lagavernd en áður hafði verið. Dómar í deilum manna byggðust því ekki lengur á duttlungum örfárra dómenda, heldur á skrásettum lögum, sem vitna mátti til bæði af verjendum og sækjendum.


Í framhaldi af staðfestingu lögbóka hófu fulltrúar alþýðunnar í síauknum mæli að krefjast frekari umbóta á stjórnskipun borgríkjanna. Höfðingjarnir vildu ógjarnan missa spón úr aski sínum og reyndu því að kæfa frelsisbaráttu almúgans. Víða leiddu deilur höfðingja og alþýðusinna til þess, að svokallaðir týrannar tóku völdin, einvaldar sem komust yfirleitt til valda fyir atbeina almennings.

Mörg borgríki Grikkja tóku upp einvaldsstjórnina, sem lengi vel þótti vel heppnuð, einkum af þeim sem báru aukalega úr býtum. En andstaða höfðingjanna leiddi oft til hörku í stjórnvaldsaðgerðum þeirra, svo týrannar fengu fljótt á sig yfirbragð harðstjóra. Einvaldsstjórn hélt því sjaldan velli til frambúðar, svo höfðingjar steyptu þeim af stóli og mynduðu fáveldi (oligarki). Sú breyting var þó vart til batnaðar, þar sem einum harðstjóra var þá skipt út fyrir marga, svo alþýða manna tók að krefjast aukinna réttinda og valda, einkum í Aþenu, þar sem síðar myndaðist lýðræði, eða demokrati.

Jónaborgin Aþena hefur um aldir verið fyrirmynd og háborg lýðræðissinna, en öflugasta borg Dóra, Sparta, hefur fengið á sig ímynd harðstjórnar og hernaðarhyggju.