Fyllerí og pílagrímsferðir ástarinnar

Jæja, meðan ég svaf svefni hinna síþreyttu var ys og þys út af litlu í miðborg Reykjavíkur og víðar. Fangageymslur fullar, aðra nóttina í röð, slagsmál og ólæti víða. Margir voru víst á "föller", sumir hverjir með aðstoð ólöglegra vímuefna. Og "pickup trukkar" gengu lausir í miðbænum, vísast af báðum kynjum.

Þótt þetta miðbæjarflandur sé vísast ekki séríslenskt fyrirbrigði, virðist það vera bæði útbreiddara og vinsælla hér en víða annars staðar. Jafnframt stendur það vísast lengur hér en í sambærilegum borgum erlendis, já, eða erlendum borgum almennt. Þeir, sem erlendis telja sér þörf að vera á föller um sex leytið að morgni, skríða þá vísast í holur eða iðka það innandyra eða í lokuðum klúbbum. Ég þekki þetta þó ekki mikið, en fyrir nokkrum árum var ég á ferð í Kaupmannahöfn og gisti á Palace hótelinu við Ráðhústorgið. Skrapp ég gjarnan niður á torg um sex leytið að kaupa Moggann og sáust þá fáir á ferli. Þessa helgi var staðreyndin sú, að þeir sem ég sá á horninu á Strikinu og Ráðhústorginu voru Íslendingar og þekkti ég nokkra þeirra. Þá voru Danir flestir löngu farnir heim.

Maður furðar sig reyndar á því, að "skemmtanakjarnar" hafi ekki risið í Reykjavík, t.d. í iðnaðarhverfum, þar sem ólíklegt er að svefnfriður borgara verði rofinn. Reyndar þurfa íbúar í miðborg Rvk að þola slíkt, en eru vísast orðnir vanir þessu. Til dæmis væri í sjálfu sér eðlilegt, að svona skemmtanakjarnar risu t.d. á Smiðjuvegi, Ártúnshverfi, Dugguvogi eða annars staðar. En Íslendingar vilja bara "fara í bæinn", það er löngu orðinn siður, sbr. t.d.  hinn fræga "Ómarsrúnt" í miðbænum.

Á árum áður var þessi siður óþekktur meðal Íslendinga, eða Reykvíkinga a.m.k. Þá drukku menn á pöbbum, þegar það var leyft, og stauluðust síðan heim í bólið. En síðan komst smám saman upp miðbæjarstemning um helgar. Ég hef rökstuddan grun um, að sá siður sé norskur og tilkominn af völdum erlendra sjómanna, sérstaklega Norðmanna, sem höfðu ekki í önnur hús að venda fyrir fylleríið en miðbæinn sjálfan. Um þetta má m.a. lesa í skjölum dómsmálaráðuneytið og í blöðunum. Þetta skrifaði ég m.a. um í M.A. ritgerð minni, "Útlendingar og íslenskt samfélag, 1900-1940", sem ég skilaði inn í janúar 1995. Og hið sama, eða svipað, var uppi á teningnum í Hafnarfirði, á Siglufirði, Seyðisfirði og víðar, þar sem sjómenn, flestir Norðmenn, komu til hafnar. Og mönnum þessum fylgdu slagsmál, bæði af "eðlilegum" ástæðum og vegna hins, að reykvískur æskulýður óskapnaðist yfir því, að reykvískur kvenlýður væri hrifnari af útlendingum en þeim innlendu. Og í kjölfarið kom ástandið, með meðfylgjandi lausaleiksbörnum og kynsjúkdómum.

Langar mig í þessu samhengi til að birta smákafla úr endurgerð M.A. ritgerðar minnar.

Siðprúðir bæjarbúar voru ekki í vafa um, hvaðan þessi spilling lauslætis og kyn­­sjúk­dóma bærist. Stærsta mannvirki og stolt Reykjavíkur, höfnin sjálf, þótti vera „griðarstaður og gróðrarstöð hins „erótíska” lífs í höfuð­borg­inni.“ Og þar var hið hreina íslenska eðli einna mest blandað útlensku óeðli og sið­spill­ingu hvers konar: „Daglega liggja hér erlend skip, innan og utan við hafnargarðinn. Þangað stefn­ir þrá margra blóðheitra Evudætra bæjarins. Og það því fremur, ef á skip­inu eru margir borðalagðir...Næturverðir þessa bæjar mundu geta sagt frá ör­lagaríkum ævin­týrum í sambandi við þessi skip. Þangað eru farnar píla­gríms­ferðir ástar­innar.”[1]En það var ekki aðeins, að Evudætur færu pílagrímsferðir í kojur erlendra skipa í höfninni. Erlendu skipverjarnir, fiskimenn eða sjó­liðar, höfðu einnig mik­inn áhuga á gönguferðum rétt út fyrir Hringbrautina. „Þang­að fara þeir sem af harð­fylgni og vaskleik ná sér í forboðna vöru. Því suður á Mel­un­um eru aldrei pólítí. En þau eru engin lömb að leika sjer við hjer í bæ — hafa augu á hverjum fingri, refsa og „arrestera” miskunnarlaust, hver sem á í hlut. En Melarnir eru fyrir utan ,umdæmi’ þeirra, og þar njóta menn gæða lífsins, bless­­­andi gjafar­ann allra góðra hluta.” En Holtið og Melarnir höfðu fleiri skyldum að gegna en spr­úttsölu og for­­boðna drykkju. „Þangað ganga, þegar húma fer, hinir borða­lögðu er­lendu menn með eldfimar meyjar við hlið sjer. Og suður­landsnæturnar eru marg­ar fagrar og friðsælar og lokka til útiveru og ásta... Og þangað fara all­ir dátar af „Fylla” og „Beskytteren”, út­hell­­andi hjörtum sínum.” [2] Því var ort: „Á sumrin er gaman að ganga sjer / um göturnar eftir að rökkva fer, / ef „Fylla” er liggj­andi úti’ í ál, / og ekki’ er á varðbergi nokk­ur sál.”

En hvað var til ráða? Kannski hefðu menn getað fylgt ráðgjöf séra Tryggva  í Laufási: „Það sem fyrst og fremst ber að gera er það að koma á fót í Reykja­vík sérstöku lögregluliði sem hefir gætur á siðferði manna og öðru er þar að lýtur.”[3] Þingmenn höfðu hins vegar annað í huga og 1923 settu þeir kyn­sjúk­­dómalögin, sem skylduðu héraðslækna til að stunda for­varn­ir, eink­um á þeim stöðum „þar sem sjerstök hætta stafar af kyn­sjúk­dómum, mikl­ar út­lend­ar skipa­komur eru, síldar­stöðv­ar, o. þvíl.”[4]

[1] „Bæjarlífið”, Mbl. 29. sept. 1921.

[2] „Bæjarlífið”, Mbl. 8. okt. 1921.

[3]  „Ólifnaður og sýkingarhætta”, Tíminn 1. febrúar 1919.

[4] Stjórnartíðindi 1923, ***. Sjá einnig; „Þingtíðindi”, Mbl. 13. mars 1923.

Mikill erill á höfuðborgarsvæðinu aðra nóttina í röð